XAN DE VILAR, A ALMA DA SERRA
Vilas
literarias: Quiroga
Xan
de Vilar, a alma da serra
Xan
de Vilar é o último mohicano, a alma da serra. O gardián que fica
no alto para termar das cousas e dos nomes. Aquel que mantén vivos
os vellos carreiros, as ermidas solitarias e os regatos cantareiros.
O último lume acceso na aldea. Un Bárbol tolkiano protector do
souto, amigo dos castiñeiros, el mesmo un Ent atento e vigoroso. O
pastor das árbores, o vixía das devesas. A porta da súa casa
sempre aberta, a man tendida aos camiñantes. As súas ofrendas no
camiño: o mel, os licores, as castañas, as marmeladas, os caxatos
para as longas andainas… O camiño como un mostrador aberto e
confiado. A mesma confianza que senten os que soben a serra na súa
procura perante a súa presencia. É doado atopalo polos arredores do
souto, cabo do castro que cingue o Lor, polos carreiros da montaña,
só ou coa facenda, sempre ledo e atarefado, botar con el unha fala.
Daquela vai xurdindo dos seus beizos todo o relato da serra, un
verdadeiro manual sobre a cultura da montaña. E un lamento fondo
sobre o seu abandono, sobre o desinterés institucional por aqueles
espazos naturais que tanto ama. Polo desleixo dos servizos públicos,
pola falta de compromiso coa súa conservación e co seu
desenvolvemento. Un lamento longamente meditado e conmovedoramente
expresado na antiga e evocadora fala courelá. Mais, con Xan de Vilar
non é doado entregarse ao desalento. Axiña pasa a mostrarnos todos
os seus tesouros: os productos que ofrece aos camiñantes, a antiga
fragua, que de sempre foi de familia de ferreiros, as vellas culleres
e tixolas que saíron da súa fábrica, e cun fondo orgullo abre logo
as portas do seu museo no que se garda toda a historia da montaña.
Tódalas pezas, cada ferramenta, con cadanseu nome propio. Un
auténtico tesouro filolóxico e etnográfico. De cada unha das
ferramentas e utensilios dános Xan información cumprida. Cando nos
decatamos estamos engaiolados polas súas palabras, absortos perante
o seu ir e vivir sobre tódalas cousas, co seu andar inquedo, de
hobbit ledo.
E
nese clima de confianza, Xan ábrenos logo as portas da casa e cunhas
roscas e unha chisca estradas no hule, o lume sempre aceso, onde asa
un chicho de febra da matanza, comeza a festa, o canto. Xan bota
axiña man de corno e gaita e polo noso maxín van aparecendo tódolos
vellos músicos da montaña, tódalas melodías, os máis belos
cantos. Ese corno ancestral que aprendeu a tocar andando coa viceira
pola serra, a durmir nos covallos, sobre a herba fresca dun lameiro,
cabo do río, debaixo dun amieiro, nas horas de soidade de nino
pastor. Un corno como o que resoaba en toda a redonda convocando a
facenda grande e a facenda miúda dos veciños, antes de se
adentraren todos na serra. Un ouveo fondo e misterioso a esvarar pola
alma. A outra chamada comunal canda a das campás. Todo a aldea en
movemento e os chocallos das bestas a acompañar a marcha. O día que
se abre, as horas que volven idénticas e os traballos.
Xan aprendeu a amar a música e tocar a gaita á calor do lume e nas longas horas de pastor na montaña. Vendo tocar os vellos gaiteiros da serra, os ledos músicos doutrora, e os cegos que viñan por Vilar e tocaban nas feiras. De todos eles aprendeu as cancións de
ronda, os romances, as toadas populares, ao xeito en que as cantaban as
cantoras e os cantores da casa e da redonda. Oír cantar a Xan de Vilar, oílo ao
tempo tocar, produce unha forte sensación de abraio e dozura. No seu
canto, na súa voz e nos seus dedos, agóchase todo o misterio da
serra, toda a súa fondura, tódolos seus anceios de benestar e a súa
ansia de permanencia.
Fotografías de © X. Pérez Mondelo
Comentarios