CARTA A XOSÉ LUÍS MÉNDEZ FERRÍN
Moi
estimado Xosé Luís: despois de ler o teu No fondo dos espellos de
hoxe, fermosamente titulado “O corredor que aman as garzas”, ese
que vai de Rianxo a Padrón, tan lírico, dei en pensar que nesa rede
literaria de vilas e cidades, tamén podiamos incluír Quiroga, e
mesmo ese suleste do país, fronteirizo, arraiano, ás veces tan
lonxano, mais que existe, vaia se existe. Penso en Quiroga como
centro dese espazo lírico, no que ben podíamos abrir dous ramais,
un que nos conectase co Courel do grande Uxío de Parada, e outro que
se adentrase no vasto territorio valdeorrés. Tanto un como o outro,
Quiroga e Valdeorras, están a agardar por unha aberta e democrática
Casa dos poetas, como a da túa vila e arredores. Alí, en
Valdeorras, podíamos compartir un godello daquelas encostas do Sil,
con Delgado Gurriarán e tódolos exiliados mexicanos, mesmo con
tódalas mulleres e homes que resistiron e caeron agochados nos
cavorcos e nos tobos. E por qué non, compartilo tamén con homes
como Lauro Olmo, outro resistente, e mesmo Elena Quiroga, esa fidalga
recollida na súa Casa Grande de Viloira. E tantos outros que
manteñen viva hoxe a chama que prendera no val con aquela
inesquecible asociación cultural, Os Cigurros, de primeiros dos 70.
Unha chama que, á súa vez, aqueles rapaces entusiastas, recolleran
dun profundo lume demócratico de homes e mulleres que sobreviron na
noite longa de pedra.
Mais
eu agora quería falarche de Quiroga, pois Uxío é el só unha
nación lírica, o mesmo que todo o Courel dos altos cumes. Aquí xa
parece máis doada esa Casa, pois Elba e os fillos están a termar
dese soño, arranxando e abrindo ese espazo mítico para tantos
galegos, para aqueles que seguen subindo a serra, como nunha viaxe
iniciática, movidos pola hospitalidade e presenza/ausencia do poeta
irmán. Alguén dixo que “Uxío tiña sempre a porta aberta, aínda
que el non estivese na casa”. E así segue sendo.
En
Quiroga aínda falta esa casa, ese centro irradiador. Non podemos
esquecer a figura de Eduardo Moreiras, esa novela inxustamente
ignorada, Primaveira no Lor, como ignorada é aínda hoxe a súa
poesía e obras híbridas e tan modernas como Follas de Vagar. Na
mesma praciña onde naceu Eduardo, porta con porta, está a casa
onde pasou os seus anos edénicos Guerra da Cal, que inmortalizou
para sempre ese “río de soño e tempo”, que atravesa manseliño
o val, para se perder nas gorxas caladas do Canón, despois de se
encontrar co Lor, xa vello, mais sempre ledo e troiteiro. E seguindo
as pegadas literarias do val, non podemos de maneira ningunha
esquecer a figura senlleira e tenra, un algo desleixada mais sempre
cercana e popular, do grande paisaxista daquelas terras baixas do val
e dos cumios coureláns que o arrodean. Libros como Á lus do candil,
seguen iluminando os rostros de tantas xentes anónimas do val e das
dondas serras verdegantes inzadas outrora de centeo. Aínda hoxe
lembran os veciños os seus paseos vespertinos, entre as sombras dos
castiñeiros, desde a Casa da Veiguiña ata Quiroga, a tomar un neto
ou un refresco de hidromel na taberna do Peniche. Nesa fermosa casa
da Veiguiña, dos Quiroga, un rapaciño montañes, foi petar nos
vidros da galería onde escribía Fole, achegándose silandeiro, os
seus pasos calmos a resoar nas táboas, para lle amosar os poemas do
seu libro Os Eidos. E seguindo coa historia, vén á memoria o outro
irmán de voso: o Manuel María, sempre chufándose da súa estirpe
nestas terras, que viña da súa avoa, a Quiroguesa. Un Manuel, que
deixou para a nosa memoria, o mellor agasallo: o seu libro de
versos Sonetos ao val de Quiroga, que todo viaxeiro había de levar
no peto nas súas camiñadas por aquelas doces mais tamén esgrevias
terras. Por aquelas paisaxes en rocha viva, que nos cantou
E.Moreiras. E, en rematando, só con cruzarmos a ponte até San
Clodio, dariamos con César Arias, capitán, meu capitán, e con el
entraría en nós toda a doce memoria de Brais Pinto, esa fértil
semente que espallou pola Terra aquel mítico soñador saído da
cabeciña tola de X. Fernández Ferreiro, ese amigo dos camiños,
rebelde e soñador, que agora andará, por fin, a descansar sen pena
na súa solaina de Espartedo, ollando ao lonxe os chaos e as fragas
dos paxaros azuis.
Eduardo
Moreiras, Ernesto Guerra da Cal, Uxío Novoneyra, Ánxel Fole, Manuel
María, César Arias… e os novos narradores, poetas e ensaístas de
hoxe (agora recordamos a Pepe Estévez, embaixador de Galicia en
terras de G. Aresti) habían habitar ledos esa casa de fiestras
abertas ao val e á montaña, cinguida polas augas dos ríos do
paraíso (Sil, Lor, Quiroga…), para seguir iluminando, estrelas ou
vagalumes na noite, pombas do día, o noso universo literario.
(
Outros ramais: seguindo os pasos de Fole, un chegaría até O Incio.
E outro baixaría desde Savane até Lóuzara para se encontrar co
santuario de Fiz Vergara… E se collemos para a outra banda, como
facía José de Parada, a cabalo polo carreiro do sono, “subindo e
baixando costas/ nun soño de idas e voltas”, volveríamos empalmar
con Valdeorras e o Bierzo, esoutro espazo tan propio).
Mais
isto é outro conto, agora só quería falarche de Quiroga, que ben
podía incluírse como oitava vila, nesa rede de cidades e vilas
amigas das garzas e das aguias.
Carta a Xosé Luís Méndez Ferrín
X. Pérez
Mondelo
Comentarios