Don Amor volvió a Toledo
Félix Urabayen (1883-1943) foi un namorado da cidade de Toledo, onde viviu boa parte da súa vida, ata o punto de que aparece constantemente na obra literaria deste autor, hoxe no esquecemento, en parte porque sempre se lle considerou un literato de segunda como outros moitos, entre os que cito dunha longa lista, por exemplo, aos seus contemporáneos Andrés Carranque Ríos ou Manuel Ciges Aparicio. Aínda que tamén influíron a súa ideoloxía crítica e a militancia esquerdista nunha cidade pequena onde todo o mundo coñecíase.
A camiño entre a xeración do 98 e a do 27 do século pasado, Urabayen padeceu as consecuencias da guerra civil española, en concreto por estar ao lado dos perdedores. Militou en Izquierda Republicana
Edición de 1936
A novela pecha a triloxía formada por Toledo: Piedad e Toledo, la desposeída. Don Amor, cargada de simbolismo, afastado da novela social en boga, mergulla ao lector nun Toledo onde non é posible o amor, un amor que vai máis alá do contacto físico entre persoas, pois a cidade semella estar a piques de perder o alicerces que a convertiron cara atrás nun referente cultural e espititual.
A linguaxe de Urabayen resulta atractivo; nótanse as súas lecturas dos clásicos e o seu progresismo, por algo, con certo cariz optimista, escribiu na edición de 1936 de Don Amor volvió a Toledo: Se terminó esta obra el mismo día en que estalló en España la intentona fascista. el autor no ha querido tocar ni una línea del original, aun sabiendo que lo que fueron audacias ayer serán ingenuidades mañana.
Con todo, ocorreu o que todo o mundo sabe. Urabayen foi encarcerado en 1939, na acusación ante o tribunal militar que o xulgou tivo en conta como proba acusatoria o apéndice antes citado. Coincidiu con Miguel Hernández e Antonio Buero Vallejo no cárcere de Toreno. Ao ano seguinte do se peche foi liberado xa tocado pola enfermidade pulmonar de fumador empedernido que o levaría a un pasamento prematuro a comezos de 1943.
Despois da súa morte, en 1965 púxose á venda na colección Austral, de Espasa Calpe, Bajo los robles navarros. Na actualidade, as obras de Urabayen adoitan atoparse, se hai sorte, en librerías de vello e rastros. O tempo séntalle mal á obra deste escritor, pero non foi esquecido do todo.
Un caloroso día de verán de 1993, mentres paseaba por Toledo, descubrín con sorpresa unha placa adicada a Félix Urabayen. Enseguida viñeron a min imaxes do seu Don Amor. Anos despois, xa metido no novo milenio compraba nunha librería de vello de Santiago de Compostela a edición que ilustra este texto. Daquelas daquelas veume á mente as palabras da esposa do escritor, Mercedes de Priede, que utilicei a modo de homenaxe: os seus ollos eran como unha cámara fotográfica, pero logo estaba a súa fantasía que o hermoseaba todo.
Sen dúbida, con ese acertado enfoque, Urabayen contribuíu como outras tantas persoas amantes da cidade de Toledo a realzar a súa indubidable faceta universal. El mesmo recalcaba que no quería ver a cidade: como una de esas viejas egoístas cerradas a la alegría y a la generosidad, a cuyo cuidado se amustia y envejece otra generación por un cariño suicida y mal interpretado.
Edición de 2006
Comentarios