XOSÉ L. VALCÁRCEL: POETA QUIROGUÉS E COURELAO (II)

Vilas literarias: Quiroga 

Xulio L. Valcárcel: poeta quirogués e courelao (II) 


Xosé P. Mondelo

Quedabamos esoutro día absortos na contemplación desas mozas leves, que como avelaíñas, cruzaban nas súas bicicletas raudas perante a nosa ollada, trala lectura do poema 'Rapazas en bici nuna tarde de verán', que o poeta inclúe no seu libro Memoria de agosto. 

Diciamos que esta poema nacera como recreación desde un presente dunha escena que quedara na fondal dos seus anos de rapaz adolescente en terras quiroguesas. 

Moitas outras vivencias deses seus anos no val van ficar tamén na súa fértil memoria e seren co tempo motivo literario. No seu libro Anel de mel, unha obra pioneira no xénero da narrativa erótica en galego, atopamos un relato, títulado 'Sainete de verán', no que o espazo narrativo é a redonda quiroguesa, e no que o escritor, en boca do protagonista, evoca con delicadeza e detalle aquel espazo e aquel tempo da súa adolescencia temperá: a descuberta do amor, a confusión vital,  o desexo de luz, o río e as barcas, a festa como lugar de encontro e refuxio... Unha evocación entreverada de lirismo, desasosego e carnalidade. Un tempo luminoso no que as sombras parecen esvaerse, máis onde aínda se deixa sentir o frío e a incertidume existencial. 

En Campo de Marte encontramos outro relato singular, de novo unha evocación lírica: 'O bar do Queipo'. Trátase dunha estampa tenra e saudosa, o relato das trastadas dos nenos que se confabulaban para tirar proveito da velliña que os atendía cando entraban nese café a mercar caramelos. Os lacazáns pensaban que eran quen de roubarlle a lambetada BH á señora cando andaba distraída e gabábanse da súa falcatruada, mais a velliña ben os vía, só que tamén participaba do engano e, na súa bondade, déixaba os nenos marchar cos caramelos. Un relato este cheo de inocencia e picardía, case que neorrealista.

Como vemos a pegada que a estancia en Quiroga de Xulio L. Valcárcel deixou na súa obra foi fonda. No terceiro libro da súa triloxía Raíz e canto. Lugares e presenzas, de título tan significativo, encontramos unha referencia a un dos personaxes máis singulares e paveros daquel tempo. En concreto, no relato titulado 'O coche do Salvador'. O protagonista do "conto" é o Salvador, que fixo el mesmo, coas súas mans e enxeño desmedido, o seu automóbil. Un deseño atrevido e 'vangardista', unha sorte de artefacto con rodas, sen volumes, case que cadrado, á semellanza do coche dos Picapedra. Para ventilar o motor púxolle por diante do parachoques unha tea de galiñeiro e para o arrincar había que darlle ben voltas a unha manivela tamén da súa fábrica. O Salvador dedicábase a levar á xente á estación co receo dos taxistas, que cobraban cinco pesos por carreira, mentres que o Salvador só lle cobraba un peso aos temerarios pasaxeiros. En chegando a San Clodio saía a xente do tren a ver aquel adefesio troglodítico. 

O Salvador non vía un burro a tres pasos. Tiña unhas gafas de cu de vaso e por riba non tiña carné. Isi ben, os días de feira non traballaba, que había máis vixilancia e ademais os taxistas non aceptaban de boa gana tanta competencia. E así ía tirando o noso heroi, levando a vida como podía e sabía. Dándolle á manivela día si e día tamén nesas súas andainas de ida e volta pola contorna do val, sempre co auto cheo de xente. No coche do Salvador ninguén quedaba en  terra, sempre había sitio para un máis. E cando se lle trababa unha roda, el tranquilo, aínda que o perigo para os viaxeiros podía ser evidente. Baixaba amodo do coche, fedellaba na roda, dáballe á manivela e, montando en marcha no aparato, dicíalle os pasaxeiros, xa afeitos á xogada: " non pasou nada". 

E non era cousa de tanto broma, que a xente aínda hoxe recorda aquel accidente mortal na Cruz de Outeiro, por mor da neve. Salváranse algúns viaxeiros ao lles berrar o condutor: "tiraivos". E aqueloutra desgracia no Salto, un accidente no que morreron moitos homes. Ata viñeran ministros de Franco ao enterro e din dun dos que participou no resgate, que ao chegar á casa de volta que " viña co pelo branco", arrepiado. 

Mais, a vivencia do poeta no foi só quiroguesa senón tamén courelá. Nos seus anos de neno adolescente tamén percorreu canda seus pais e irmán aqueles nobres carreiros da serra, ben por motivos de lecer ou amicais, de convivio con amigos e xentes. Esta querenza polas terras da montaña sempre estivo accesa no interior do poeta e remaneceu con entusiasmo nos derradeiros anos. E, boa mostra, son as continúas visitas e a súa fiel presenza nas distintas actividades e efeméridas ás que é convidado. Todo ese amor e coñecemento da alta serra plasmouno nun libro de fermosísimo titulo: 'O escano baleiro'. Unha suxerente imaxe que transcende a perda do amigo, o poeta Uxío Novoneyra, o seu escano agora baleiro, e que traspasando ese límite pasa a se converter nun símbolo do Courel e na incerteza da súa permanencia. No desexo de que ningún outro escano máis fique á intemperie, desamparado. De que o lume arda decote en cada casa. 

Estas son as credencias para considerarmos a Xulio L. Valcárcel como quirogués e courelao, como un dos nosos grandes poetas. Un amigo dos camiños da serra e do val, dos carreiros de noso. E das augas e as aguias e as nubes. Ao lonxe, tan azuis.