SOL POR ENTRE AS GALLAS

As coplas que se cantaban nas ruadas de Loureiro de Cotobade
Roseiras e paxariños nas cantigas dun serán


Pormenor do discurso lido o día 8 de maio de 1956 no acto da súa recepción, polo ilustrísimo señor don Antonio Fraguas Fraguas e resposta do excelentísimo señor don Ramón Otero Pedrayo


Fonte: © Real Academia Galega



(...)

Foi ben adicada a copla a un mozo rebulideiro que saca puntos de grandes garabatos, ten lixeiro garbo e ata usa de señorío:

O reiseñor cando canta

súa dama ten no niño,

mira como é amoroso

o amor do paxariño.

De tódalas aves, ningunha posúe tan garbosa voz coma o reiseñor. Canta pola noite nas abrigadas carballeiras, a súa música gozosa quizais sexa para el mesmo o triunfo da melodía. O seu canto doce de misteriosos dicires é o canto real na primavera da nosa terra:

Quen me dera ter a min

a gargantiña dun galo,

cantar coma un reiseñor,

falar coma un papagaio.

É un desexo expresado en moitas coplas a paixón do canto, as ansias de cantar ben sen enrouquecer en toda a noite:

anque cante toda a noite

non arreamos bandeira.

O desexo da cantora busca o reiseñor por modelo, que foxe como un alto ideal a
toda comparanza e trae un recordo ao papagaio, quizais por ser ave de fóra, que debeu impresionar coas súas falas ás xentes campesiñas. Recordamos o loro que tiña Hermida de Famelga, que repetía preguntas e facía respostas asisadas, aínda que á súa maneira. É máis famoso o de don Perfecto Feixóo de Pontevedra.

O paxaro cando chove

mete o rabo na silveira,

así fan as boas mozas

cando non hai quen as queira.

No grupo de paxariños que non clasifica o cantar vai o feito de esconderse das choivadas, arredarse para o comareiro buscando a protección das silvas, dos codesos e dos sanguiños que viven en común. Levan a pena de non poder acadar a vida nos eidos, pero sempre lles queda a esperanza do mañá:

O paxaro na silveira

anda moi adivertido,

o amor cando pretende

anda moi descolorido.

Outra vez o paxaro innominado ruxindo nas follas das silvas. Non sabemos se percorrerá a silveira buscando as amoras maduras ou se anda apreixando musgos para facer o niño, aínda que sexa nos primeiros meses do ano. Poida que sexa un carriciño cantor, que xa no mes de xaneiro anda facendo casa nos cómaros abrigados.

Ese afán de procura divirte aos paxariños e ten para os homes unha cavilación tan grande que perden as fazulas a cor coma se a emoción de amar levase por paixón profunda o sangue ao corazón, sacándoo da cara dos amantes.

Xa comín e xa bebín 

regalei o meu peitiño,

 agora vou prá gaiola; 

¡ten pacencia, paxariño!

Na serie de paxariños que cantan na gaiola hainos que non precisan denominación especial. Vai no seu voar a conformidade coa que son apartados das frondas da terra. Teñen amas que deles coidan e co bo trato que lles dan perden a fina saída da mañá polos agros da veciñanza. Comen, beben e dormen na gaiola.

Hai que despedirse do serán. Van botar a derradeira copla as mozas cantoras.
Moitas xa cubriron os mantóns e os mozos capas e gabáns. Algúns preparan unha luz para baixar ata o camiño, onde xa se ve porque vai subindo a lúa e clarexa nos outeiros. Remátase co canto do galo que vén chamando polo día:

Cantan os galos o día

érguete, meu ben, e vaite.

Como me hei de ir, queridiña?

como me hei de ir e deixarte?

Rematou o serán, colgaron as pandeiretas na viga e descolgaron a luz de carburo que con lixeiras apagadelas alumeou a festa. Agora a viga caeu co tempo, o farol escorrentouno a luz da electricidade e as cantigas viven no aroma das roseiras que florecen na nosa terra.

© Castelao

Teño de poñer eu remate ao pasatempo e fareino cunha copla que leva o meu
agradecemento á vosa atención. Poderá ser a copla mal cantada, defecto da miña voz, pero leva o máis profundo sentimento:

Viva, viva quen me axuda,

viva quen me está axudando,

vivan os señores todos

que me están acompañando!

Dixen