O POETA, XORNALISTA E DRAMATURGO ÁNGEL LÁZARO

O poeta, xornalista e dramaturgo Ángel Lázaro

Armando Fernández Mazas

Entre a rapazada que nos anos 1913 e 1914 acudiamos ao Colexio Villar en Ensino Primario, o nome de Ángel Lázaro xa era coñecido. Debía de ser o mestre auxiliar Antonio Docampo, quen nos ía revelando os éxitos poéticos alcanzados moi pronto na Habana polo novo xornalista, o noso aínda recente condiscípulo, do que sentíamonos orgullosos na escola coma se tratase dun personaxe de lenda.

Efectivamente, Ángel Lázaro, naceu en Ourense -do mesmo xeito que todos os ourensáns que vin lembrado nesta Atenas de Galicia- de principios de século, xustamente en xaneiro de 1900. Realiza os seus estudos primarios no Colexio Villar. Aos 14 anos emigra coa súa familia á Habana. Moi pronto destaca como xornalista. Forma parte da redacción de El Comercio, no que publica os seus primeiros artigos e poesías.

En 1921, na Habana, edita o seu primeiro libro de versos El remanso gris e regresa a España en 1923. Fixa a súa residencia en Madrid e é nomeado redactor de La Libertad e colabora en Blanco y Negro, La Esfera e Nuevo Mundo, entre outras publicacións periódicas.

En poesía lírica publica: Confesión (1927); El molino que no muele (Madrid, 1931), de emotivos recordos ourensáns, e volto a Cuba, despois da guerra civil española: Romance de Cuba y otros poemas (1937), Sangre de España (1941) -sobre a guerra civil- e El español de las dos riberas (1955). Nese ano, xa en Madrid, sae o seu único libro de poesía en galego  Lonxe (1953) e dedicado, según o autor: "Ao  meu pobo de Ourense. A miña aldea de  Velle". Nalgúns das súas viaxes a Ourense adoitaba efectuar as súas visitas e pasar xornadas de descanso no Pazo de  Velle, convidado polos seus propietarios os irmáns  Carvajales. 

A poesía de Ángel Lázaro, do mesmo xeito que toda a poesía "emigrada" (nostálgica, sentimental, descriptiva) cae fácilmente en lixeiros ripios e así recordamos un verso dun dos seus primeiros libros de poesía, que se refire á casa onde naceu e di:

Rúa de Colón

Colón 23

Casa que foi miña

E xa non o é.

Como exemplo ilustrativo da súa poesía en galego (sentimentalismo saudoso e rimas fáciles) copiamos de Lonxe (XXIV):

Primeiro está ou Polvorín

Logo ou Monte do Castelo

Detrás Cabeza de Vaca

E desde Piñor ou ceo!

Son exemplos propios do xénero poético e apurando o expurgo e percorrido nos seus mellores representantes (Rosalía de Castro) podían atoparse mostras semellantes.

Non foi na poesía lírica, a pesar da súa importancia, senón no drama e a comedia de onde o noso paisano logrou xusta e merecida fama. 

Vexamos a importante e numerosa relación dos seus éxitos e estreas no teatro (prosa e verso):


Con alma (2 actos: Teatro Principal da Comedia da Habana, o 8 de outubro de 1922). Proa al sol (3 actos. Teatro  Fontalba de Madrid, 5 de marzo 1931). La hoguera del diablo (3 actos. Teatro  Fígaro de Madrid, 4 de febreiro de 1932). El circo de la verbena (Teatro da Zarzuela de Madrid. 4 de outubro de 1933). Santa Marina (3 actos. Teatro Español de Madrid. 12 de setembro de 1934). La casada sin marido (3 actos. Teatro Lara de Madrid. 4 de xaneiro de 1936). Imagineros (3 actos. Teatro Lope de Vega de Valladolid. 24 de xaneiro de 1955).


Desde esta data non temos noticia dos seus novos éxitos. No libro de Dámaso Chicharro Chamorro titulado: El  teatro de  Ángel Lázaro (Selecta, 1977) anotamos: "En 1971 obtén o premio León Felipe coa súa obra Alejandra,  Ludovica y Elvira.

Tamén escribiu en prosa: Biografía de Jacinto Benavente (París, 1925), Retratos familiares (Editorial Prisma, A Habana, 1945) e Biografía de Rosalía de Castro (1966).

Á vista desta impresionante lista de éxitos e estreas e publicacións, temos que considerar ao noso ilustre paisano como un dos máis fecundos dos autores dramáticos da época.

E as nosas autoridades oficiais e oficiosas ourensás, sen decatarse. Non sucedía o mesmo cos seus compañeiros en Letras anteriores á guerra civil.

Nun das súas viaxes a Ourense, copiamos do diario Galicia (24 de abril de 1931): Homenaxe a Ángel Lázaro. "En atención a acharse en Ourense o noso amigo e paisano o novo poeta Ángel Lázaro, en atención ao seu recente triunfo madrileño con Proa ao sol, en atención La hoguera del diablo que levará á escena do Principal o Sr. Borrás, entendemos como deber e cordialidade xusto homenaxe ao seu retorno ao reunirnos para saudar en  platónico convivir, amigos e admiradores, ao amigo cordial e ao lírico destacado. E, por riba, ao eminente tráxico Sr. Borrás, insuperable intérprete e xeneroso propulsor da arte nova". Asinan a convocatoria: Roberto Blanco Torres, Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco, Jacinto Santiago, Luís M. Neira e Cándido Fernández Mazas. NOTA: O banquete será o luns, ás dúas da tarde, no Hotel Miño."

(Nos números seguintes non atopamos a noticia sobre do banquete). Supoñemos que non debeu celebrarse ou si sen a asistencia do tráxico Sr. Borrás, pois o número do diario do domingo seguinte, anterior ao banquete, fala da inesperada e urxente despedida de Borrás, frustrándose a anunciada representación en Ourense de La hoguera del diablo.

E para terminar algún dos xuízos críticos sobre a súa arte: Sobre a estrea de Proa al sol, di Fernández  Almagro: "Fai sentir o drama da emigración... palabra xusta, metáforas ben traídas, ritmo ben levado".

Sobre El molino que no muele, di o eminente crítico E. Díez Canedo- "... a súa lírica parece navegar guiada por unha romántica estrela inmóbil".

Escrito de xunio de 1986
Posteriormente enxertado no libro Ourense: Atenas de Galicia
Ediciones Andoriña
Ourense
1989